Bạn biết gì về dấu triện và con dấu trên gốm sứ? – DIVA Gốm Sứ

Đối với những người thích sưu tầm gốm sứ, chắc hẳn họ đã quá quen thuộc với những con dấu, con dấu trên gốm sứ, đặc biệt là bình, lọ, đĩa trưng bày, hũ sành màu tím. Vậy nguồn gốc, thời gian và ý nghĩa của nó như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu thêm về những điểm đánh dấu này với nữ anh hùng gốm sứ:

Dấu triện, nói nôm na dễ hiểu nhất là những văn tự được khắc lên tác phẩm, chủ yếu là với mục đích cho mọi người biết đến danh tính của nghệ nhân, thương hiệu, dòng gốm,… Con dấu cũng vậy, tương tự dấu triện, nhưng lại được sáng tạo ra để đóng lên sản phẩm với số lượng lớn nhằm để tiết kiệm thời gian. Triện – nói theo một cách đơn giản nhất đó là những văn tự được khắc lên trên đồ gốm sứ. Nội dung chủ yếu của triện thường là danh tính nghệ nhân. Ngoài ra, triện cũng có thể hàm ý dùng để chỉ niên khoản can chi, khoản đường danh trai hiệu, khoản giám định chế tạo, khoản thương hiệu, khoản thi từ cát ngôn (lời thơ mang ý nghĩa may mắn), khoản địa danh, khoản chữ số, tranh hình,… Chính vì vậy, dấu triện được coi là một bằng chứng rất quan trọng để xác định được niên đại và danh tính của nghệ nhân chế tá và cũng là căn cứ để người đam mê đồ cổ hiểu và nhận biết được giá trị văn hóa, cũng như giúp cho giới thương nhân định lượng được giá trị của đồ vật.

Về phía con dấu thì con dấu được ra đời với mục đích thay thế dấu triện khi các sản phẩm gốm sứ được chế tác rất nhanh chóng và với số lượng rất lớn. Thay cho công đoạn ngồi tỉ mỉ, kỳ công khắc dấu triện thì người ta dùng con dấu để đóng trực tiếp lên sản phẩm cho tiết kiệm thời gian, công sức cũng như có thể thống nhất dạng thức hơn. Hình dạng con dấu cũng khá đa dạng từ hình tròn, hình vuông, hình chữ nhật, hình elip cho tới hình ngói úp, hình quả bí, hình rồng, hình lá,… Cũng như dấu triện, con dấu cũng có ý nghĩa rất quan trọng, được coi là tín chứng của những sản phẩm gốm sứ.

Từ thời điểm Tử Sa được xem như một bộ môn nghệ thuật, thì trên các tác phẩm vẫn chưa hề lưu lại danh tính của các nghệ nhân. Có thể thấy rõ ràng là trên chiếc ấm Tử Sa mà Tư lễ thái giám Ngô Kinh Mạc tìm thấy ở Nam Kinh thời vua Gia Tĩnh không hề thấy có dấu triện.

Cho đến khi cung xuân làm một cái chậu, hắn đã dùng một dụng cụ để vẽ chữ “cho mùa xuân” trên thân chậu. Đây là nguồn gốc của con dấu trên chiếc bình sành màu tím. Mãi đến thời Đại Bin, đáy nồi đất màu tím mới bắt đầu được khắc những kỷ lục hàng năm, chẳng hạn như: “Canh đông, thời Đại Bin” [[Geng Mao Dongri, Shi Dabin].

Vào thời đại của Trần Nghiên Viên, khi mà dấu khắc triện và con dấu cùng xuất hiện và được khắc dưới đáy ấm, thì sau đó người ta chỉ dùng con dấu mà không còn khắc triện nữa. Đến thời vua Càn Long, sau khi Trần Man Sinh tham gia trà nghệ, dấu triện không chỉ để khắc tên nghệ nhân làm ấm mà còn khắc trai danh thư Trần Man Sinh như: “Man Đà hoa quán”[曼陀花冠], “A Man Đà thất”[阿曼陀室], hay nghệ nhân Dương Bành khắc một con dấu ở dưới quai ấm và ở bên trong nắp ấm, còn trên thân ấm được khắc những họa tiết trang trí bằng thư họa và thậm chí có khắc cả tên thư họa gia trang trí ấm. Ngoài ra, cũng có một số chiếc ấm đặc biệt được khắc lên trên miệng ấm và phần trong đáy ấm có đóng con dấu nghệ nhân. Ngoài ra, ở đáy ấm cũng có đóng dấu và khắc triện như: “ Đại Thanh – Càn Long niên chế”[大清乾隆年制].

Những con dấu, con dấu không chỉ thể hiện tài năng, sự điêu luyện, tinh xảo mà còn thể hiện sự chặt chẽ trong bố cục cả về hình thức và nội dung. Con dấu và con dấu thường có một số đặc điểm cơ bản:

• Những con tem thường được làm công phu. Con dấu của một người nổi tiếng hoặc được làm thủ công hoặc được thuê bởi một thợ khắc có tay nghề cao với chất lượng nghệ thuật nhất định để khắc tên đó. Một món đồ giả sẽ không thể được chạm khắc điêu luyện, cũng như không toát lên được thần thái nghệ thuật.
• Hình thức con tem được sắp xếp hợp lý: vị trí con dấu khắc. Các vạch dấu được lựa chọn cẩn thận để đảm bảo hài hòa với chiếc ấm. Dấu của ấm Zisha thường được khắc ở 4 vị trí: nắp, đáy, đáy tay cầm hoặc bụng.
• Phù hợp với kích thước tem: Kích thước của tem, niêm và kích thước của thân chậu phải tương thích và phối hợp với nhau. Chậu lớn có con dấu lớn, chậu nhỏ có con dấu nhỏ. Kích thước của con dấu và phần khắc con dấu cũng phải cân đối, con dấu dưới đáy ấm phải có kích thước tương đương với con dấu trên nắp ấm, nếu không đạt tiêu chuẩn này thì phải giả mạo.

Đình Quí (tổng hợp)