nhiều người ngạc nhiên rằng họ không biết gọi căn bệnh do virus coronavirus gây ra (bắt đầu ở Vũ Hán, Trung Quốc vào cuối năm 2019) đang làm gián đoạn cuộc sống của hầu hết mọi người.
Như chúng ta đã biết, có khá nhiều danh nghĩa cho hiện tượng này. không nói những tên riêng “trôi nổi” trên internet, chẳng hạn như vi rút corona / virus wuhan corona, wuhan pneumonia, nam Trung Quốc (Trung Quốc) wuhan market market virus, v.v., những tên quan chức cũng không phải chỉ có 1: 2019-ncov, ncov-2019, ncov 201919, … và gần đây là covid 2019 / covid-2019/19, covid / covid-2019/19 …
Hình ảnh virus corona chủng mới chụp dưới kính hiển vi. Ảnh: Đại học Hong Kong.
nCoV-2019 là tên viết tắt của “New Corona Virus 2019” (virus corona (chủng) mới, phát sinh vào năm 2019). Lúc đầu, WHO (Tổ chức Y tế Thế giới) đã dùng tên gọi này. Nhưng từ ngày 11-2-2020, WHO chính thức gọi là “COVID-19 hoặc COVIT-2019”. Đó là tên viết tắt từ tổ hợp “Corona Virus Disease 2019” (Bệnh (do) virus corona, phát sinh năm 2019). Viết như vậy, WHO chỉ đích danh đây là: 1. một loại bệnh, 2. có nguồn gốc từ một loại virus và 3. thời điểm phát sinh/phát hiện ra bệnh, đồng thời cũng có ý tránh liên hệ với vị trí địa lí cụ thể và tránh kì thị.
ai đó sẽ hỏi, ncov, covid nghĩa là gì? tại sao ncov được viết hoa và không được viết hoa, covid viết hoa toàn bộ và thậm chí có thể phân biệt chữ hoa chữ thường “covid”?
“shor” có hai chức năng: 1. để rút ngắn các kết hợp từ (chủ yếu cho mục đích tiết kiệm) và 2. để rút ngắn và xác định (nghĩa là không chỉ “kết hợp” độ dài mà còn tạo ra một đơn vị từ vựng mới). hầu hết các tên viết tắt tiếng Anh mà chúng ta biết đều chọn lấy một chữ cái (đại diện cho một từ trong sự kết hợp của nhiều từ) và ghép chúng lại với nhau để tạo thành một chữ viết tắt. ví dụ: who (world health Organization – tổ chức y tế thế giới); apec (hợp tác kinh tế châu á-bình dương – asia-pacific kinh tế hợp tác); ASEAN (Association of Southeast Asian Nations – Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á); ec (cộng đồng Châu Âu); un (United Nation – các quốc gia thống nhất); vân vân. nhưng cũng có trường hợp viết tắt của “từ cắt”, tức là lấy một đoạn âm tiết làm đại diện chứ không phải chỉ một chữ cái và không nhất thiết phải lấy tất cả các từ có mặt trong tổ hợp. ví dụ: ncov (lấy “co” từ “corona”); internet / internet (hệ thống mạng liên kết – hệ thống mạng máy tính kết nối toàn cầu); interpol (tổ chức cảnh sát hình sự quốc tế), v.v. Cũng cần lưu ý rằng, khi đã trở thành một đơn vị nhận dạng mới (từ mới) thì các từ viết tắt khác có thể là chữ thường, đọc bằng chữ thường như các từ khác (internet, intranet, covid, …).
Các chữ viết tắt tiếng Việt về cơ bản cũng tuân thủ các nguyên tắc áp dụng trong tiếng Anh, tiếng Pháp và tiếng Nga. ví dụ: 1. lấy chữ cái đầu, viết hoa tất cả: hn (hanoi); thành phố Hồ Chí Minh (thành phố Hồ Chí Minh); đại học (đại học bách khoa); bch (ban chấp hành); tt & amp; vh (thể thao và văn hóa); … 2. chiếm một phần của một âm tiết: xunhasaba / xunhasaba (Công ty xuất nhập khẩu sách báo Việt Nam); vataso / vataso (công ty vận tải đường sông); cogona (công ty giấy đồng nai); vinataba / vinataba (vietnam thuốc lá – tập đoàn thuốc lá việt nam) … cách viết tắt thứ 2 tạo ra từ mới và có thể đọc thành các âm tiết riêng biệt mà vẫn hiểu được (xu-nha-xa-ba, codidone, vina-ta-ba … ) và kiểu 1 chỉ viết tắt nhưng không ai hiểu (hn đừng đọc là “sing-o-so”, tp hcm đừng đọc là “tepehat-dường-mu, tt & amp; vh đừng đọc nó là “te-teh và ve-hat, …).
Viết tắt “GS TS” hay “GS. TS.” mới đúng?
Điều lạ là gần đây, có một số từ tắt người ta lại tự nhiên thêm dấu chấm vào mới kì. Điển hình là các tổ hợp tắt GS TS (giáo sư tiến sĩ), PGS TS (phó giáo sư tiến sĩ), TS (tiến sĩ)… được viết thành GS. TS., PGS. TS., TS.,… Vô lí là những chữ tắt này không viết như mọi từ bình thường khác (ví dụ: UV (ủy viên); TTXVN (Thông tấn xã Việt Nam); HTX (hợp tác xã)…) mà lại thêm các dấu chấm vào giữa mới kì. Nhiều người lập luận rằng dấu chấm này có giá trị phân cách các từ hay ngữ đứng cạnh nhau. Nếu thế thì một loạt tổ hợp tương tự cũng phải có dấu chấm phân biệt: ủy viên ban chấp hành công đoàn = UV. BCH. CĐ.; Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam = CH. XHCN. VN.; Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh = ĐH. SP. TP. HCM.; v.v. (Cũng phải nói thêm, hiện tại có vài trường hợp không hoa, có dấu chấm: tr. = trang; t. = tập; s. = số; nhưng đó chỉ là ngoại lệ).
Có những trường hợp mọi người không viết hoa tất cả các chữ viết tắt như bình thường (nhưng viết hoa chúng có chọn lọc). ví dụ: editor = nxb .; ho chi minh city = thành phố. tp hcm .; Professor = gs .; … coi nó là “khoa học” vì nó mô phỏng chính xác cách viết (viết hoa và không viết hoa) trong tổ hợp (!). nếu vậy, nhà xuất bản giáo dục sẽ là nxb. Chúa Trời; nhà xuất bản an toàn công cộng của thị trấn sẽ là nhà xuất bản. có thể làm được.; nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa sẽ bị giới hạn. xhcn .; tắt đèn (làm việc) = văn bản; thông tấn xã việt nam thành ttx vn; thể thao và văn hóa sẽ được tt & amp; vh …
Có thể nói, những cách viết tắt như vậy phá vỡ hệ thống quy ước, làm phức tạp chữ viết và kém thẩm mỹ. nhưng tiếc thay, do tập quán của số đông, sự bất hợp lý này đang bị “người người tranh, nhà người tranh”. nó cũng trở nên phổ biến đối với hầu hết các văn bản, bao gồm cả các văn bản của cộng đồng khoa học.
pgs của pham van tinh
